Na samym początku pragniemy zaznaczyć, iż niniejszy tekst ukazał się już kiedyś w jednym z czasopism. Jednakże my, otrzymawszy zgodę autorki zdecydowaliśmy się umieścić go także i u nas. Warto podkreślić, iż przedstawiana w nim treść stanowi prezentację hipotezy, która nie zawsze znajduje poparcie w środowisku naukowym. Warto jednak zapoznać się z jej treścią, aby wyrobić sobie na jej temat własny pogląd. Z tego też względu, niniejszy materiał zdecydowaliśmy się umieścić w dziale "Ciekawostki", zamiast "Z kart historii".
Do artykułu dołączamy także materiał filmowy w postaci filmu dokumentalnego - "Ukryte gniazdo dynastii".
Do artykułu dołączamy także materiał filmowy w postaci filmu dokumentalnego - "Ukryte gniazdo dynastii".
Większość z nas uczono na lekcjach historii, że pierwszą
siedzibą Piastów i zarazem „kolebką” państwa polskiego było Gniezno. Informacja
ta wywodzi się z kroniki Galla Anonima, a żaden z późniejszych dziejopisarzy
nie ośmielił się jej zanegować. Jednak wyniki badań archeologów z użyciem
metody dendrochronologicznej w sposób oczywisty przeczą tej wiedzy. Początków
państwa Piastów można się doszukiwać już na 100 lat przed powstaniem grodu
gnieźnieńskiego, a więc także przed panowaniem Mieszka I.
Dowody archeologiczne
pozwalają przypuszczać, że już Siemomysł, a nie jego syn Mieszko, rozpoczął
ekspansję terytorialną i jednoczenie ziem polskich pod władzą Piastów. Świadczy
o tym spalenie i zniszczenie przez Piastów całej sieci dawnych grodów
plemiennych w Wielkopolsce w IX-X wieku. Za czasów Mieszka I rozpoczęła się
budowa nowych grodów na terenie całej Wielkopolski.
Z badań
dendrochronologicznych wynika, że gród w Gieczu zbudowano w latach 60. IX
wieku, zaś gród w Gnieźnie dopiero około 940 roku. Wcześniej Gniezno odgrywało
rolę miejsca kultu pogańskiego. Prawdopodobnie to Giecz stał się on punktem
wyjścia do powstania państwa Piastów. Archeolodzy i historycy z Poznania (m.
in. Zofia Kurnatowska), twierdzą, że Giecz jest jedynym przykładem grodu
centralnego monarchii piastowskiej o poświadczonej archeologicznie tradycji
sięgającej okresu przedpaństwowego, oraz że u podstaw decyzji pierwszych
Piastów o utrzymaniu i rozbudowie grodu leżały pobudki nie tylko strategiczne,
ale także silna więź łącząca dynastię z tym miejscem, będącym być może jej
siedzibą rodową. W drugiej połowie X wieku rozpoczęła się budowa w południowej
partii grodu palatium książęcego z kaplicą pałacową. Zarys fundamentów
budowli, wykazuje duże podobieństwo do reliktów palatium na Ostrowie Lednickim.
Jednak inwestycję w Gieczu z trudnych do ustalenia przyczyn przerwano już na
poziomie fundamentów, o czym świadczy brak śladów destrukcji naziemnych
elementów konstrukcyjnych. Można przypuszczać, że wynikało to z przeniesienia
głównego ośrodka państwa Piastów do Gniezna.
Jednak
Giecz nie jest jedynym ośrodkiem, który powstał w IX wieku i przetrwał burzliwy
okres, kiedy Piastowie niszczyli grody należące do innych plemion. W Kaliszu, w
dzielnicy Zawodzie, zachował się gród, który również powstał w drugiej połowie
IX w. (około 870 r.) Od tej pory systematycznie go rozbudowywano, zaś w
promieniu 30 km od niego istniały 24 mniejsze grody, pełniące zapewne funkcję
strażnic. Aż dziewiętnaście z nich istniało w okresie wczesnopiastowskim, a
jeden pochodził z czasów plemiennych. Prof. Andrzej Buko twierdzi, że mogą być
to dowody na pochodzenie dynastii Piastów z Kalisza. Rangę Kalisza we wczesnym
średniowieczu uzasadnia także jego starożytny rodowód i tytuł „najstarszego
grodu na ziemiach polskich”, który zawdzięcza mapom Ptolemeusza (nowa
interpretacja jego mapy ziem polskich zawarta jest w książce Lubomira
Czupkiewicza „Polanie zachodni i ich państwo”) i licznym znaleziskom
archeologicznym, świadczącym o ciągłości osadnictwa i dużym znaczeniu miejscowości
na szlakach handlowych od starożytności (I-II w.) do czasów słowiańskich. Na
Zawodziu już w VIII w. istniało cmentarzysko ciałopalne (z conajmniej jednym
dużym kamiennym kurhanem) i prawdopodobnie także miejsce kultu pogańskiego, na
miejscu którego w XI wieku stanął pierwszy drewniany kościółek.
Ponadto w
2002 roku w kaliskiej dzielnicy Wydarte odkryto pozostałości grodziska, którego
drewniane fortyfikacje są datowane metodą C14 na VII-VIII w., co oznacza, że
jest to najstarszy obecnie znany gród słowiański w Wielkopolsce. Ponadto, samo
istnienie dwóch dużych grodów w tak bliskim sąsiedztwie to fenomen na skalę
ogólnopolską. To zadziwiające odkrycie zostało przemilczane w mediach.
Liczne artykuły w popularnych gazetach (Gazeta Wyborcza,
Newsweek, Rzeczpospolita) oraz najnowsze podręczniki historii nie pozostawiają
wątpliwości, że to właśnie gród w Gieczu był pierwszą siedzibą rodu Piastów.
Nie wspominają jednak ani jednym słowem o odkryciach w Kaliszu, gdyż mogłoby to
zburzyć uporządkowaną wizję wczesnośredniowiecznej Polski i poddać w wątpliwość
teorię o Gieczu jako „kolebce Polski”.
Niedocenianie
roli Kalisza w początkach państwa polskiego może wynikać z braku niemal
jakichkolwiek wzmianek o tym obszarze w kronikach i dokumentach średniowiecznych
– jedynie kronika Galla Anonima zawiera krótką informację o odebraniu grodu
przez Bolesława Krzywoustego zwolennikom jego brata Zbigniewa. Dlaczego tak
wielkie i dynamicznie rozwijające się skupisko osadnicze było przez wieki
ignorowane, jakby chciano je wymazać z ludzkiej pamięci, a przynajmniej
umniejszyć jego znacznie? Gdyby Kalisz był faktycznie „kolebką” Piastów, czy
mógłby być pomijany w źródłach, a zwłaszcza w kronice Galla Anonima?
Wymieniając grody, z których pochodziły oddziały wojów Bolesława Chrobrego,
kronikarz wspomniał między innymi Giecz, lecz nie padło ani słowo o Kaliszu lub
jego okolicach. Czy rodzinny gród Piastów, lub po prostu duży i ważny ośrodek,
nie wystawiłby swemu władcy drużyny wojów? Dlaczego pradawna i potężna Kalisia
miała pozostać w ludzkiej pamięci tylko jako mało znaczący i niezbyt waleczny
gród zbuntowany przeciw Krzywoustemu?
Odpowiedź
na te pytania podsuwa teoria Lubomira Czupkiewicza, według której Kalisz
pierwotnie nie należał do Piastów, lecz do „konkurencyjnego” plemienia,
kryjącego się pod nazwą „Goplanie” lub „Glapianie”. Nazwa w brzmieniu
oryginalnym - Glopeani - pochodzi z Geografa Bawarskiego, według którego
posiadali oni aż 400 civitates – grodów (ta liczba jest podważana jako
niewiarygodna). Do niedawna Glopeanów identyfikowano ze skupiskiem osadniczym w
rejonie jeziora Gopło na Kujawach i nazywano ich „Goplanami”. Jednak
współczesne prace naukowe (m. in. „Początki Polski” Zofii Kurnatowkiej)
dowodzą, że rejon ten należał do plemienia zamieszkującego ziemię gnieźnieńską.
Nowsze hipotezy tłumaczą nazwę Glopeani jako "Glapianie" i
utożsamiają z nią skupisko osadnicze w dorzeczu górnej Warty i Prosny, którego
centralnym ośrodkiem był Kalisz. Zachowały się tam unikalne w skali całej
Polski nazwy miejscowości: Glapiniec k. Kalisza, Glapiniec k. Sieradza,
Glapiniec k. Ostrowa Wielkopolskiego czy Glapiniec k. Pleszewa.
Niezależnie
od rzeczywistej liczby posiadanych grodów, prawdopodobnie było to liczne i
znaczące plemię, mogące stanowić konkurencję dla Piastów. Jednak w tajemniczych
okolicznościach zniknęło z kart historii - podobnie jak wczesnośredniowieczny
Kalisz. Prawdopodobnie odpowiadała za to „polityka historyczna” rządzącej
dynastii, która chciała zatrzeć pamięć o dawnym potężnym plemieniu, pod władzą
którego zjednoczyła się duża liczba grodów (co sugerował Geograf Bawarski),
zanim nastąpiła ekspansja Siemomysła. Być może pierwszym Piastom trudno było
kontrolować Wielkopolskę Wschodnią z ośrodka Gnieźnieńskiego, o czym może
świadczyć brak drużyny wojów z tamtych obszarów, a także fakt, że pomimo wielu
prób nie udało się odnaleźć w żadnym z kaliskich grodów śladów palatium –
siedziby księcia, w której mógłby się zatrzymać na czas pobytu w tej okolicy.
O wyjątkowości Kalisza świadczy także zbiór unikalnej
ceramiki z XIII-XIV wieku, odnaleziony na Zawodziu. Naczynia są pokryte
różnorodnymi znakami, w tym świaszczycami, co Andrzej Buko próbuje tłumaczyć
praktykami kultowymi i magicznymi, utrzymującymi się jeszcze długo po
wprowadzeniu chrześcijaństwa.
Dlaczego tak
ważne jest odkrycie i upowszechnienie prawdy o początkach państwa polskiego? Co
za różnica, skąd wywodzili się Piastowie, lub jaki ród władał wschodnią
Wielkopolską?.. Dochodzenie tej prawdy daje nadzieję, że nie jesteśmy skazani
na wersję historii stworzoną przez krzewicieli chrześcijaństwa (od Galla
Anonima począwszy). Odkrywane są coraz liczniejsze dowody (głównie
archeologiczne), że w okresie przedchrześcijańskim mogła istnieć silna i
zjednoczona wspólnota plemienna – być może to owe legendarne „400 grodów”. Nie
damy sobie wmówić, że wszystko co konstruktywne i kulturotwórcze przyszło na
polską ziemię wraz ze znakiem krzyża, a wcześniej była tylko dzicz i chaos. Być
może historia mogła potoczyć się inaczej: zamiast władcy, który sprzedał wiarę
i tradycję przodków w zamian za pomoc w podbijaniu plemion pomorskich i który
zapoczątkował dynastię pieniaczy i bratobójców, dzielących kraj na wszystkie
możliwe sposoby, mielibyśmy unię słowiańską pod znakiem świaszczycy... W
Kalisii nie odkryto pozostałości palatium. Być może rządził nią wiec...
Autor: Agnieszka Skarżycka.
"Ukryte Gniazdo Dynastii", to film dokumentalny z serii: "Tajemnice
początków Polski", którą swoją premierę miał w 2014 roku. Reżyserem
przedsięwzięcia jest Zdzisław Cozac, zaś materiał prezentowany w filmie
został nakręcony w oparciu o scenariusz zarówno reżysera, jak i dr hab.
Tadeusza Baranowskiego.
Niniejszym oświadczamy także, że powyżej prezentowany materiał filmowy nie został zamieszczony przez nikogo z naszego zespołu, lecz odnaleziony w sieci pod odnośnikiem, do którego odsyłamy na naszej stronie.
Bibliografia:
1. T.
Baranowski, E. Pudełko, J. A. Splitt, „Pradzieje i wczesne średniowiecze
regionu kaliskiego”, Kalisz 2003
2. Piotr
Bojarski, „My nie z Gniezna, ale z Giecza”, Gazeta Wyborcza, 2007-07-02
3. Andrzej
Buko, „Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej”, Warszawa 2005
4. Lubomir
Czupkiewicz, „Polanie zachodni i ich państwo”, Wrocław 1998
5. Zofia
Kurnatowska Początki Polski, Poznań 2002
6. Gerard
Labuda, „Początki państwa polskiego”, Kraków 2002
7. Głos Wielkopolski,
2008, za: kalisz.naszemiasto.pl/inne/specjalna_artykul/638888.html
8. Kalisia
Nova, 10/2006
9. Kalisia
Nova, 11/2002
10. www.giecz.pl
11. http://www.wprost.pl/ar/110258/Kod-Piastow/
